Chano Piñeiro, Camiño da Madurez

Chano Piñeiro, Camiño da Madurez


 

 

"Mamasunción" tamén lle serviu a Chano para que o recoñecesen dentro do incipiente panorama cinematográfico galego, e mesmo no ámbito estatal. No ano 1985 acada o "Premio da Crítica Galicia" no apartado de Artes e Ciencias da Representación. O 25 de xullo, día da Patria Galega, nace a Televisión de Galicia, que estreará a sua programación proxectando a curtametraxe de Chano. Ese é tamén o ano no que se pronuncia con respecto á sétima arte, fundamentando que "non concibo o cine só como unha expresión estética. Para min tamén é darlle voz á miña xente. Eu son un aldeán, para ben ou para mal". Nas Xornadas de Cine e Vídeo de Galicia, do Carballiño, coincidirá con Carlos Velo, o pioneiro do cinema galego. Pechando ese pletórico ano, o 28 de outubro Chano resulta elixido un dos "once galegos de hoxe", xunto co seu amigo e veciño Xosé Luis Barreiro e con Camilo José Cela, entre outros. Os numerosos recoñecementos, que noutro poderían enxendrar certa dose de fatuidade e a cómoda tentación de dar o barco ó vento, non menoscaban a capacidade de traballo e ilusión de Chano, que se pon de inmediato a navegar nos arriscados mundos doutra curtametraxe. E, certamente, podemos dicir que a seguinte aposta de Chano é das máis arriscadas, porque o novo guión que comeza a escribir ten, en clara contradicción co título que levará, pouco de esperanzador. "Esperanza" será unha película desacougante que relatará os avatares dunha vida demasiado enchoupada de realismo, hiperrealista por contraposición ó surrealismo de "Eu, o tolo". Anticipa o clima de amargor da recente "Los lunes al sol", que se rodará tamén en Vigo. Se "Mamasunción", primeiro, e "Sempre Xonxa", despois, golpean a conciencia coa forte traxedia da emigración, en "Esperanza" convivimos coa abafante traxedia dunha realidade cotiá marcada pola adicción ó alcohol. Está poboada, e embebida, a súa atmósfera por unha esperanza tráxica que salva a beleza interior e os valores morais. Un ton agre está bulindo na sobriedade —¡que paradoxo!— interpretativa de Xosé M. Olveira "Pico". Tamén perfila unha boa e medida interpretación Rosa Álvarez, e favorece esa atmósfera o barrio de Vigo no que foi rodada, por esa estética urbana deliberadamente feísta que Chano lle tenta imprimir á película —un xeito palmar de reivindicar o rural, aínda sen mostralo, como deixa translucir nun folleto publicitario da mediometraxe, no que escribe: enfronteime de sutaque cunha estética diferente, con decorados cheos de cemento, sen sol nin verde—. "Esperanza" foi producida integramente polo Concello de Vigo, dentro da súa programación social. Deste xeito, foi, se salvamos a derradeira "O camiño das estrelas" —tamén de encarga—, a única das obras de Chano que non presentou problemas graves de financiamento. A película representou a España no Premio de Curtametraxes da CEE de 1987.
-->


Chano asistiu durante meses, para se documentar e facer unha película verista, ás terapias de grupos de alcohólicos, e tivo que construír un final duro, porque a realidade coa que conviviu neses meses, pensaba el, é así de dura, aínda que quede sempre un abeiro para a esperanza. Para o propio Chano tamén era dura a realidade. Levaba como podía, máis mal ca ben, a doenza de Crohn durante todos eses anos. Pero eso non lle impediu facer sempre o sacrificio que tiña que facer para levar adiante os seus guións. E o máis duro aínda estaba por vir.


No caso de Chano, vendo tódolos problemas que se lle presentaron —de tódalas castes— e o xeito en que os foi salvando todos e cada un ata levar a bo termo as súas obras, case se inclina un a cavilar que ser director non é soamente unha profesión, nin tan sequera unha vocación, senón un destino, un fatum que o propio director non pode declinar, unha misión que consiste non só en poñer algunhas imaxes sobre a película virxe, senón en tratar de comprender algo na vida e expresalo dalgún xeito tamén comprensible —aquela vella teima da escola rusa de pensar que unha película é esencialmente "tempo impreso", e que un artista sinxelamente o montaba, ou o que Xosé Luis Barreiro nos mostra no prólogo cando fala de que os actores ... ... son coma persoeiros atrapados nunha realidade exterior que o cineasta se limita a recoller cunha cámara curiosa—. Existe, pois, un xeito de engado no que tamén fica atrapado o director, que se desvive —nunca máis certo ca no caso de Chano— por cumprir a súa sagra misión: convencer ós demais a través da beleza, pero tamén da verdade, das súas imaxes. O noso amigo vai máis alá e participa activamente na cultura non só desde o mundo das imaxes: na súa rebotica xúntase desde hai anos un nutrido grupo de artistas, xornalistas, actores, pintores e escritores, dando orixe a un interesante faladoiro os xoves de cada semana. Participará tamén na Comisión Xestora da que ha saír a Asociación de Productoras de Cine e Vídeo de Galicia na primavera de 1987, xunto con Pancho Casal, Daniel Domínguez, López Piñeiro e Antón Reixa.

 


"Sempre Xonxa", a primeira longametraxe do cinema galego, comezouse a xestar mesmo antes cá mediometraxe "Esperanza". Chano dera nacemento á primeira das moitas versións que iría tendo en tres anos o guión, nos meses postremos do ano 1985.
El mesmo nos conta que reescribiu a historia máis de nove veces. Neses anos que van desde o 85 ata o 88 atopa —e fica engaiolado por ela— a paisaxe atávica onde conformará o seu Trasdomonte —metáfora, en verbas de Xoán Acuña, de tódalas Galicias posibles e soñadas—.
Neira Vilas, o escritor de Gres, co que Chano fará amizade en Cuba en 1990, deixounos escrito nalgún lugar que todos levamos a xeografía orixinaria na retina. O director de Forcarei traslada a súa xeografía orixinaria a Santa Olaia de Valdeorras, ese lugar da Galicia máxica por onde ruarán os protagonistas da historia no marco da Galicia máis fonda e menos contaminada polo progreso. Compón a historia en catro décadas (1947 - 1986) que estarán representadas nas catros estacións do ano: a primavera da infancia; o verán da adolescencia; o outono da mocidade —e da emigración— e o inverno da madurez. Será unha historia moi humana, ateigada de amores e de odios, de mito e de racionalidade. Curiosamente, o mito e a racionalidade, contrapostos ab antiquo, tomarán corpo nun mesmo personaxe:

Caladiño, o home inventor que serve de enlace entre os protagonistas, un pouco tolo e amigo das utopías. Representa coma ninguén a unión entre a vella matria —a Galicia dos mouros, do lucumón, dos tesouros enterrados, das doncelas, da estadea, da tradición, en definitiva— e a idea do progreso (do complexo e descompasado agiornamento do noso rural).


Xúntanse, en "Sempre Xonxa", os tópicos que conviven na aldea da época franquista, é dicir, o crego, o mestre, os picariños, os avós e avoas, o "tolo" marabilloso de Caladiño e a criada do crego, pola que salaia o utópico inventor. Este mosaico de personaxes que van desfilando no espacio e no tempo do Trasdomonte piñeirano son os que insuflan a pletórica vida que reborda dos limiares da aldea ancestral e os que tecen a xa coñecida trama de amizade, amor e traizón, enfiada en torno ós tres personaxes protagonistas, que son a propia Xonxa, o Pancho e o Birutas.


Está inspirada nunha historia da que Chano escoitara falar nas aldeas de Rubillón e Baíste, escenarios, como xa sabe a estas alturas o lector, de Mamasunción.


Os principais papeis da película estarán encarnados por Uxía Blanco, que debuxa os intensos perfís da muller protagonista, Xavier R. Lourido e Miguel Insua nos papeis de Pancho e Birutas, Roberto Casteleiro construíndo un axeitado Caladiño, Roberto Vidal Bolaño na pel do mestre, a veterana Aurora Redondo incorporando á avoa do Panchiño, Rodrigo Roel como o crego e a actriz Loles León intepretando á súa criada. Conta coa colaboración, nun pequeno cameo, do fotógrafo Manuel Ferrol, a quen Chano quere render, deste xeito, homenaxe como o fotógrafo por antonomasia da emigración, xunto con outra escena que recrea a celebérrima fotografía de Ferrol na que aparece o avó chorando e pasando a súa man por baixo da meixela do seu neto, que tamén chora, ous dous despedindo a alguén dos moitos que se foron ás Américas.
A espiñenta realidade da película semella influír nos tamén dificultosos avatares da producción e da rodaxe. A pesar de obter as máximas valoracións con "Mamasunción" por parte do Ministerio de Cultura, tres veces se lle nega —cando a película xa está en marcha— a subvención para "Sempre Xonxa" por parte do entón Director Xeral de Cinematografía, o crítico e escritor Fernando Méndez Leite, a quen Chano envía unha carta desde o xornal Atlántico Diario criticando, en ton mordaz, a falta de obxectividade no reparto. Finalmente logra saír do atranco gracias ás aportacións da Consellería de Cultura da Xunta, da organización do V Centenario e da Deputación de Pontevedra, entre outros organismos, e tamén gracias ás pequenas aportacións de particulares que cren en Chano e no seu circio compromiso coa cultura galega.


A carreira comercial en Galicia é todo un éxito, algo que non se repite no resto de España. Sen embargo, o resultado artístico é outro cantar, posto que resulta seleccionada en 1990 para os festivais de Montreal, La Habana, os III encontros cinematográficos de Cannes, o de Cine Latino de Chicago, o de Portland e os de Sidney e Melbourne. Precisamente en La Habana Chano e Mariluz atópanse e traban fonda amizade co escritor Neira Vilas e coa súa dona Anisia. Mesmo falan de adaptar ó cinema algún día a novela de Neira "Memorias dun neno labrego", que tanto engaiolara a Chano.


Ese mesmo ano, no verán, Chano será o pregoeiro da Festa dos Dolores de Forcarei, a mesma noite na que se proxectan para os seus orgullosos veciños "Mamasunción" e "Sempre Xonxa", nunha velada memorable de cinema ó aire libre que finaliza coa actuación do grupo "A Quenlla", liderado polo seu amigo Xosé Luis Rivas "Mini", que xa deixara atrás, xunto con Mero, o fundacional "Fuxan os Ventos".
Chano precisaba, coma o aire que respiraba, unha temporada de acougo tralo esgotador sacrificio que fixera para superar tódolos atrancos da primeira longametraxe do cinema galego. Tiña dereito, e así o fixo ata finais do 92, en que se ten de embarcar noutro proxecto, agora sen ningún dos problemas financeiros cos que se atopara durante toda a súa vida de cineasta: a Consellería de Cultura encárgalle a promoción do Xacobeo 93 a través dunha mediometraxe. El decidirá darlle entón o formato axustado entre ficción e realidade no que trenzaría a historia dun lobishome —Valente—, representando ás terras labregas do interior, da montaña, e dunha serea, representando á Galicia mariñeira. Eses dous personaxes ocorréronselle precisamente nunha visita a Forcarei: "Asaltáronme cando ía no coche facer unha das miñas esporádicas visitas a Forcarei. Xa se sabe que tódolos asasinos volven ó lugar do crime e eu, cada certo tempo, sinto a necesidade de volver á miña primeira aldea. Sei exactamente o lugar onde descubrín que a base da película ía ser unha historia de amor entre unha serea e un homelobo. Entón parei o coche, baixei a xanela e deixei que os personaxes repousaran mentres que cos meus ollos percorría e penetraba os volumes que debuxaba na paisaxe a luz quente do solpor".


Chano chamoume para que colaborase con el nas tomas que ía facer da Terra de Montes. Lembro que me comentaría a idea da serea e o lobishome nun xantar que tivemos en Cerdedo cando máis tarde nos puxemos á procura de localizacións para rodar as escenas do falcón peregrino na ponte de San Antón —co cameo de Roberto Casteleiro e Uxía Blanco— e a da Rapa das Bestas, en Sabucedo. Pareceume, e séguemo a parecer, unha fermosa idea, porque tamén a min me parecera, igual cá Chano, moi boa a película de Pedro Olea que adaptaba a historia real do lobishome de Santa Baia de Esgos —Manuel Blanco Romasanta—, á súa vez inspiradora da novela "El Bosque de Ancines", de Carlos Martínez-Barbeito, na que se baseou finalmente Pedro Olea. Á película, da que xa falamos no comezo desta obra, titulada "El Bosque del Lobo", faille, desde a mediometraxe precisamente, unha pequena homenaxe na escena en que Goebbels, o antagonista da parella, utiliza a gaiola para levar presos á serea e mais ó lobo, rememorando aquel suxestivo final no que tamén prenden e engaiolan ó lobishome soberbiamente interpretado por José Luis López Vázquez.

 


 

 

 




 

Nº de resultados:
1
Mostrar

Esta web utiliza cookies, podes ver a nosa política de cookies, aquí Se continuas navegando estás aceptándoa
Política de cookies +