Ruta das Pontes do Lérez PR-G 113

A ruta das Pontes do Lérez discorre paralela ao leito dun dos máis afamados ríos da provincia de Pontevedra: o Lérez. Cunha lonxitude total de 13,7 quilómetros, nas catro horas e media de percorrido poderás ver lugares cheos de historia, como o Mosteiro de Aciveiro, atravesar pontes cheas de lendas e misterio, mais sobre todo gozar das paraxes naturais que o Lérez vai esculpindo entre os bosques centenarios. Pontes, muíños, batáns e camiños son os alicientes desta ruta que de seguro que non te vai defraudar.

Data Homologación: Junio de 2009

Accesos: Acceso dende a N-541 que vai de Pontevedra a Ourense, en Folgoso desviarse cara Cachafeiro e Aciveiro.

Lonxitude: 15,8 km.
Punto partida / chegada: Mosteiro de Aciveiro / Gaxín.
Percorrido: Mosteiro de Aciveiro, Ponte Vella de Andón, Ponte da Carballa, Ponte do Crego, Ponte Maril, Zona do Batán, Ponte de Forcarei, Ponte de Gomail e Gaxín.

Dificultade: Media

Duración estimada: 4 horas e media.

M.I.D.E. Medio (3) Itinerario (2) Desplazamiento (3) Esfuerzo (3)

Acceso en bicicleta: Non apto.
Acceso a cabalo: Non apto.

Cartografía: IGN. 1:25000 / Nº 153-II Forcarei.

 

Último folleto publicado da ruta PR-G 113

Folledo da ruta PR-G 113

Audioguías en MP3

TRACK google earth (a vista de páxaro): Ruta das Pontes do Lérez

 

PR-G 100 Sendeiro Natural Aciveiro- Candán

Ruta circular de 15 quilómetros que parte do Mosteiro de Aciveiro para percorrer o contorno dunha paisaxe protexida: a serra do Candán. Durante 4 horas e media de percorrido, camiñaremos á beira do incipiente Lérez, para logo ascender ao curuto da Serra. Coñeceremos o hábitat destas duras terras e veremos diferentes pegadas do intento do ser humano por dominalas.

Data Homologación: Setembro de 2007

Accesos: Dende Santiago e Ourense pola AP-53 ou a N-525 ata Lalín; hai que continuar pola PO-200 ata Aciveiro. Dende Pontevedra pola N-541 e en Cercedo e necesario seguir a PO-200 ata Aciveiro.

Lonxitude: 15,0 km.
Punto partida / chegada: Mosteiro de Aciveiro.
Percorrido: Mosteiro de Santa María de Aciveiro, Vilaverde, A Rochela, A Lomba, Mámoa, Lamasgalán de Arriba, Lamasgalán de Abaixo, Mouro Negro, Ponte Vella de Andón, Andón, O Cotiño e Mosteiro.

Dificultade: Baja. Atención os cambios de clima.

Duración estimada: 4 horas e media.
Material: Dadas as condicións climáticas da serra e recomendable levar calzado de montaña impermeable, así como indumentaria de abrigo.

M.I.D.E. Medio (1) Itinerario (2) Desplazamiento (2) Esfuerzo (3)

Acceso en bicicleta: Apto parcialmente.
Acceso a cabalo: Apto parcialmente.

Cartografía: IGN. 1:25000 / Nº 153-II Forcarei.

 

Último folleto publicado da ruta PR-G 110

Folledo da ruta PR-G 110

Audioguías en MP3

TRACK google earth (a vista de páxaro): Sendeiro Natural Aciveiro-Candán (PR-G 100)

 

Senda das neveiras

A senda das Neveiras percorre os puntos de maior interese paisaxístico e patrimonial do lugar de Fixó - Potela.

Dende o Miradoiro de Grobas, poderás salvar o desnivel da Pena de Malpaso e camiñar polo alto da devesa, ata atopar un fermoso miradoiro natural dende ande acadaremos vistas privilexiadas da aldea abandonada de Grobas.

Dende a Pena de Malpaso, poderás descender pola cara leste da ladeira ata o Regueiro de Malpaso e acompañar o seu curso ao carón da vexetación de ribeira por vales encaixados.

Entre piñeirais descubrirás as Neveiras e, a poucos metros, á Mámoa de Rofete, ambos os dous son bens etnográficos de
grande interese arqueolóxico catalogados no Inventario Xeral do Patrimonio Cultural de Galicia. Outros dos lugares de interese que poderás visitar son o Muíño do Porto e as devesas.

O MVMC de Fixó-Portela caracterízase pola súa riqueza xeomorfolóxica e posúe zonas moi escarpadas e abruptas con pequenos vales encaixados e espectaculares miradoiros de ampla visibilidade. Está integrado no espazo natural "Serra do Candán", incluído na Rede Natura 2000 e na Rede Galega de Espazos Protexidos.

As Neveiras de Fixó, datadas no século XVII, eran explotadas polos monxes do Mosteiro de Aciveiro, que obtiñan delas unha das súas principais fontes de ingresos. O comercio de xeo foi unha das actividades máis rendibles da zona durante ese século, xa que o Camiño Real ou do correo que unía o Mosteiro de Aciveiro co Ribeiro, pasaba por estas montañas.

 

Aldea abandonada de Grovas

As neveiras de Fixó de Millerada

Folleto publicado da Senda

 

Na Serra do Candán, espacio de protección medioambiental, cabe a posibilidade de facer dúas rutas de considerable atractivo natural e etnográfico.

A primeira, recollida nunha publicación de Paco Armada sobre "Sendeiros de pequeno percorrido na provincia de Pontevedra”, ten coma punto de partida o campo do mosteiro de Acibeiro e, ó longo de 11 quilómetros, transcorre polos lugares de Masgalán, a cima de Seixiños Brancos, Porto Candán, cume de San Benito, a aldea aillada de Grobas e Bustelos. No tramo final, o que vai do fermoso recanto de Grobas a Bustelos, aínda atopamos un anaco longo dun soberbio e vedraño camiño enlousado polas faldras do monte. O propio autor, Paco Armada, resaltábao coma o máis suxestivo e atraente dos dezaseis que compoñían o seu libro.

Outra ruta, de maior duración e dificultade, pódese facer partindo de Fixó, na freguesía de Millerada, atravesando os lugares de A Cabana, A Trigueira, Portomartiño, Ameixedo (lugares pertencentes á comarca histórica, hoxe no concello de Lalín), e Grobas, A Noveliza, Rochela, Vilaverde (xa en Forcarei), rematando tamén no adro de Acibeiro.

Esta ruta alberga algúns espacios dignos de visitar con calma, coma o mesto bosque que atopamos á beira do Ameixedo, unha devesa ubicada na umbría do monte Coco, mirando ó Candán, e que ilustra o que debeu de sé-lo aspecto de grande parte da zona de media montaña galega, é dicir, frondosidade, vexetación tupida e unha enorme variedade de especies vexetais. En poucos lugares se poderá, sen dúbida, atopar semellante mostra do bosque autóctono galego, posto que o lume, a deforestación e a invasión de especies alleas, entre outras causas, fixeron que só en zonas illadas coma esta, case despoboada, cun alto grao de humidade e elevada pendente, sobrevivise esta marabilla, cumio da evolución das formacións vexetais de Galicia, na que aparecen carballos, castiñeiros, bidueiros, acivros, sanguiños, ameneiros, ruscos, fentos e arandos, todos sobre unha grosa capa de brión que cobre o chan do bosque. Tamén nesta ruta podemos olla-los restos de dúas das neveiras (o comercio do xeo foi unha das actividades máis rentables nos séculos XVI e XVII) pertencentes ó mosteiro de Acibeiro, próximas ó cruce entre o camiño que unía Fixó con Grobas e o Camiño Real que enlazaba o propio mosteiro co Ribeiro ourensán a través do Paraño. Diversas zonas de antigas explotacións mineiras e unha central hidráulica de principios de século, na Trigueira, complementan e completan os atractivos de por sí grandes deste sendeiro.

Cabe salientar, pois, a importancia natural, artística e antropolóxica de calquera das rutas expostas, sen esquece-la premisa que plasmabamos no principio deste apartado referente á riqueza e densidade de atractivos visuais e culturais para calquera dos sendeiros que se poidan improvisar en toda a Terra de Montes.

Serra do Candán

Vista do Monasterio de Aciveiro

Serra do Candán

Na comarca existen fermosos emprazamentos naturais, lugares tan anónimos coma omnipresentes, nunha terra onde cada sendeiro, cada verea, son en sí mesmos obras de apreciable beleza onde antano se combinaron e irmandaron perfectamente a pródiga nai natureza e maila sabia e respectuosa man do home da aldea.

Un sendeiro, fillo da tradición e da historia miúda deste país de oficios, é o coñecido coma "Camiño Vreeiro” (denominación tautolóxica, toda vez que os dous conceptos expresados ofrecen idéntico significado). Esta ruta, tamén chamada "dos arrieiros” xerouse na Idade Media coma alternativa ás rutas que atravesaban espacios de maior densidade demográfica, co fin de fuxir das portaxes e outros impostos comerciais. Subía practicamente dun tirón desde o Ribeiro ata Santiago, sen apenas ramais secundarios, e penetraba na comarca de Montes pola freguesía bearicense de Doade, despois de transitar 20 quilómetros por unha diagonal que separaba os dominios dos mosteiros de Melón e Acibeiro.

Atravesaba as paraxes do Porto de Rodeiro, Laxa Blanca e Portela da Cruz, na serra do Suído, e un dos escasos ramais levaba á ermida da cima de Santo Domingo. Tras pasa-la ponte románica de Ricobanca, a carón dun fermoso exemplar de muíño con teito de pedra de cantería, dirixíase ó monte Seixo e posteriormente ó val de Alfonsín (Presqueiras), seguía por San Miguel, Morgade e Folgoso, cruzando o Lérez pola Ponte Parada, subindo por Lama Ferrada á zona de Santa Mariña de Castrelo, onde se conserva en bo estado a lanzal Torre de Alarma da Barciela, do século XV. Pasaba, no tramo final de Terra de Montes, por Vieiro (outro topónimo vencellado etimolóxicamente ó propio camiño), Liñares, Mámoa, Cima da Costa, as Baiucas, Quintillán, Rúa, Cruceiro e Fonte Blanca.

Na Mámoa (Castrelo) existe un campo con máis de 20 túmulos ó lado deste antigo camiño.

O Camiño Vreeiro está aínda por sinalizar, e o seu percorrido, duns 20 quilómetros, atravesa de sur a norte a Terra de Montes. É, ademais, a vía por onde se xerou o prato típico da gastronomía de Forcarei, a Richada.

Camiño Vreeiro, ó seu paso por Castrelo

Ponte Parada

Capela de San Amaro en Meavía, paso do Camiño Vreeiro

Na ponte da Barreiriña
hai un camiño de pedra
unha ponte sobre o Lérez
flores da miña terra.

Nunha terra onde cada sendeiro, cada verea, son en sí mesmos obras de apreciable beleza onde antano se combinaron e irmandaron perfectamente a pródiga nai natureza e maila sabia e respectuosa man do home da aldea.

Aínda así, unha das rutas que, certamente, pode exercer unha maior atracción sobre o sendeirista e á que temos por forza que acudir é a "Ruta das Pontes do Lérez”, xurdida á sombra dunha obra de colaboración entre o cronista Antonio Rodríguez Fraiz e o artista Agustín Portela Paz, que vai describindo e retratando puntualmente cada unha das pontes sobre o Lérez, o seu entorno e mailos retallos de cultura inmaterial ligados ás zonas polas que o río discorre.

Non foron, sen embargo, estes dous autores os primeiros en canta-las excelencias do Lérez. Frai Martiño Sarmiento, con antepasados en Cerdedo, dedícalle unha case desmedida atención a este río que nace en Acibeiro, a escasos dous quilómetros do mosteiro. Transmítenos o gran filólogo as súas dúbidas verbo da orixe etimolóxica da voz Lérez (orixinalmente Leron ou Laeron): "...ni sé si es voz de la lengua primitiva, si de la céltica, si de la griega, o si de la latina”, e apunta unha imaxinativa hipótese: "Siendo Pontevedra Hellenes y su significado, pueblo o país habitado de hellenos o griegos, claro está, que sin violencia, se pudo llamar el río Lérez, río de los griegos o fluvius hellenôn. Supuesto lo dicho, pudo haberse dicho Leros o Leron, mudando la N en R, tránsito común, sincopado el Hel-leron de Hel-lenon. Y acaso así se llamaría, y por lo mismo no me determino a creer sea voz latina... Mientras, digo que Laeros, se dijo Leros, Lericos, Lerice, Lerce, Lerze, Lerz, Lérez y Leriz”. Diríase que podemos chamalo, pois, coa licencia do sabio Martiño, o río dos mil nomes na terra dos mil ríos de Cunqueiro.

Tamén outro cerdedense, o poeta Xosé Roxelio Otero Espasandín, que no 2000 cumpríu o seu Centenario, dedicou un fermoso poema ás pontes do Lérez, no que queda ben patente o seu amor pola terra:

O percorrido desta ruta, deseñado por Gumersindo Ferro, comenza no lugar de Pedre (Cerdedo) e remata a poucos metros do nacemento do río, ó pé do Candán (Acibeiro). Sepárase nalgunhas zonas do cauce por mor das condicións topográficas adversas, e divídese en 9 tramos que supoñen un total de 24 quilómetros:

1- Ponte de Pedre– Ponte de Vichocuntín : quilómetro e medio que discorre nos comenzos entre uns valados de pedra que conducen á Eira Grande de Pedre, aldea que foi calificada por algúns etnógrafos coma o "Combarro interior”.

2- Ponte de Vichocuntín– Ponte de San Antón : tramo de 2 quilómetros que transcorre por unha zona chá e con abundante arborado.

3- Ponte de San Antón – Ponte do Pego : 5 quilómetros. Desviándose ó pobo de Cerdedo pódese ve-lo conxunto de hórreos da Eira da Pena, e voltando ó río existe unha boa cantidade de muíños sen perde-la traxectoria do cauce.

4- Ponte do Pego – Ponte Parada : outro quilómetro e medio. Tramo que consolida un paso de socorrido uso para os pescadores na marxe esquerda. A Ponte Parada é digna de contemplar facendo un alto no camiño.

5- Ponte Parada – Ponte Gomaíl : tramo de 3 quilómetros e medio que une dúas das pontes máis fermosas da ruta. Atoparemos un camiño que antigamente servía de acceso a unha das primeiras mini-centrais da era protoindustrial que xerou a corrente eléctrica para o municipio de Forcarei, a dos Gulías.

6- Ponte Gomaíl – Ponte Maril : nestes 2 quilómetros atópase un anaco de camiño empedrado entre a ponte nova e a chamada Ponte Vella do Batán, de Forcarei.

7- Ponte Maril – Ponte Carballa : parte este tramo dunha paraxe acolledora e rebordante de vexetación a carón do acampamento xuvenil de Ponte Maril, e discorre por bosques e carballeiras case en pemanente sombra. Ten 3 quilómetros.

8- Ponte Carballa – Ponte Vella de Andón : nun espacio de 3 quilómetros e medio recupérase unha vella verea que ía desde Ponte Carballa a Acibeiro, por mor do encaixamento que fai impracticable a zona de ribeira. Transcorre a ceo aberto polos montes de Valiñas e da Furada.

9- Ponte Vella de Andón – Ponte Vella do Rabelo : os dous derradeiros quilómetros transcorren por terreos de capa vexetal moi fonda, e condúcennos ás proximidades do nacemento do Lérez. A ponte da que parte este derradeiro tramo, a Ponte Vella de Andón, ben merece un alto no camiño, para observa-la fermosura desta obra mestra do románico popular, atribuida a San Gonzalo das Penas cando era abade do mosteiro de Acibeiro, que queda a uns catrocentos metros da ponte.

Da maxia e beleza desta ruta xunguida ó río, ás pontes, ós muíños e ó mosteiro, fálanos a propia tradición do noso país: no mundo mítico galego a auga, en tódalas súas formas (ríos, fontes, a mar) ten unha vital relevancia.

Tamén universalmente está vencellada a un simbolismo circular de morte e resurrección. Este valor mítico da auga atópase nos máis antigos textos da humanidade e, por exemplo, na epopeia sumeria de Gilgamesh concreta o mito do eterno retorno.

Vense claros, pois, os lazos de unión das tradicións seculares ó redor da auga cos ancestrais "enxebramentos”, ritos propios do folclore galego que equivalían ó bautismo dos nonnatos ou bautismos anticipados cando se temía pola vida da criatura no ventre materno, o mesmo cós rituais de fertilidade ou de exorcismo. Da práctica dos variados tipos de ritos hídricos existe constancia nalgunhas pontes do Lérez, coma na Ponte Vella de Andón, Gomaíl, Parada ou Pedre, acompañada sempre dos correspondentes ensalmos e esconxuros.

Ponte de Pedre

Eira Grande de Pedre

Pontes do Lérez. Ponte de Vichocuntin

Ponte de San Antón

Pontes do Lérez.Eira da Pena.

Pontes do Lérez. Ponte do Pego

Ponte Parada

Pontes do Lérez.Ponte Gomail.

Pontes do Lérez. Ponte Maril.

Ponte Carballa.

Pontes do Lérez. Ponte Andón.

Ponte Vella do Rabelo.

Ruta das Pontes do Lérez. Sendeiro Homologado.PR-G 113

As Pontes do Lérez.

Iníciase a ruta na aldea de Fixó, pertencente á parroquia de Millerada, a onde podemos acceder dende a estrada nacional 541 (Pontevedra-Ourense) á altura de Soutelo de Montes por unha desviación que se atopa no medio da vila á esquerda indo en dirección a Ourense.

As neveiras de Fixó

Vista da absida do Monasterio de Aciveiro

Grobas

En Montes existen fermosos emprazamentos naturais, lugares tan anónimos coma omnipresentes; unha terra onde cada sendeiro, cada verea, son en sí mesmos obras de apreciable beleza onde antano se combinaron e irmandaron perfectamente a pródiga nai natureza e maila sabia e respectuosa man do home da aldea.

Resúmo sobre o Concello, emitido na TVG no especial que fixeron sobre a festa do Gaiteiro de Soutelo no 2009. Situación, paisaxes, monumentos...

Un pequeno resúmo sobre o Concello, realizado por a TVG no programa De Viaxe, no 2009